"W ojczyźnie własnej odna­lazłem piekło". "Powrót Odysa", akt III "Powrót Odysa" pisał Wyspiań­ski w roku 1904 w rok po u-kończeniu ,,Achilleis". Osta­teczny kształt dramat otrzy­mał na przełomie lat 1906 i 1907, ukazał się zaś w druku w mar­cu 1907, osiem miesięcy przed śmier­cią autora. Gdy jednak jeszcze "Achilleis", wedle zapewnień Wilama Horzycy, wskazywało "drogę wiodącą daleko poza wąskie społecz­ne i społecznikowskie horyzonty", aby w "ducha bojowaniu" "gwiazd sięgnąć czołem", a "w religijnej treści człowieka" - cytuję znako­mitego teatrologa - odnaleźć "punkt środkowy" jego przeznaczeń, "Powrót Odysa" wydaje się wy­razem szczególnej goryczy i rozcza­rowania. Ten "dramat w trzech ak­tach" czytany po sześćdziesięciu la­tach staje się wyzwaniem rzuco­nym legionowi jasnych bohaterów prawujących się w całej twórczości Wyspiańskiego - od "Bolesława Śmiałego" po "Wyzwolenie" - o du­szę i racje narodu. Jest jakby