Piękna, rozumna, głęboko ludzka jest ostatnia sztuka Leona Krucz­kowskiego. Autor "Niemców" odrzu­ca zdecydowanie myślenie schematami. Więcej: odrzuca schematyzm uczuć, który w stosunku do Niemców tak przecież przemożnie narzuciły nam przeżycia okupacyjne. I może właśnie dlatego jest w sztuce Krucz­kowskiego czujna, surowa i - mimo świadomie stosowanych ściszeń - bolesna zaduma nad zjawiskiem histo­rycznym, które w nas wszystkich, którzyśmy pozostali na widowni, krwawi wciąż niezabliźnioną pamię­cią: zaduma nad okrucieństwem. Nad okrucieństwem, które wśród szowini­stów Niemców potrafił rozpętać hitle­ryzm, przywiódłszy część narodu nie­mieckiego do "kresów natury ludz­kiej", a nawet poza jej "mroczne gra­nice". Jakże to się stało możliwe? Dlaczego Niemcy - przecież ludzie tacy sa­mi jak inni - nie będąc bezduszny­mi "robotami" hitlerowskiej "prze­mocy i śmierci", w praktyce tę hi­tlerowską przemoc i śmierć siali, a